تشریفات جای آیین های کهن ازدواج در ابرکوه را گرفته است

به گزارش خبرنگار مهر در یزد، ابرکوه از شهرهای باستانی کشور و استان یزد به شمار می رود و در آداب و آیین مردمان آن در بسیاری از مناسبتها زبانزد خاص و عام است.

به بهانه هفته ازدواج، آیین مردم این دیار پرقدمت و تاریخی در ازدواج جوانان در این گزارش به تصویر کشیده می شود که تحقیقات در این آیین در گذشته های دور توسط تعداد زیادی از محققان تاریخی و آداب و رسوم کهن ایرانی انجام شده است.

این گزارش نیز حاصل تحقیقات حامد اکرمی از کارشناسان روابط عمومی است که برای خبرنگار مهر توصیف کرده است.

انتخاب عروس

در شهرستان ابرکوه هرگاه پسری به سن ازدواج می رسید، برای او دختری را خواستگاری می کردند و معمولا مادر داماد، عروس آینده خود را در موقعیتی مناسب انتخاب می کرد.

چارقد به سر کردن

پس از انتخاب عروس، خانواده داماد به خانه پدر عروس می رفتند و یک چارقد (روسری) انگشتر، یک دست لباس و شیرینی می بردند و با این کار مشخص می شد که دختر متعلق به پسر آنهاست و در آینده مراسم عقد کنان با حضور روحانی انجام می گرفت و چون دختر طلبیده شده بود، دیگر کسی برای خواستگاری و ازدواج آن دختر اقدام نمی کرد که در قدیم اصطلاحا به این کار "سنگ روی بافه گذاشتن" می‌ گفتند.

این مدت اغلب یک سال، بیشتر یا کمتر وابسته به وضعیت افراد، تعیین می شد. این مراسم همان نامزدی امروزی است.

رسم دستمال کیسه (پیش گذاری)

در هنگامی که داماد نامزد می‌ کرد، خانواده عروس چند تکه لباس برای تعداد خانواده داماد و خود داماد می ‌گرفتند و درون بقچه ای می گذاشتند و هنگامی که داماد و خانواده آن را دعوت می کردند، دستمال بقچه را به مادر داماد می دادند و مادر داماد در عوض یک کله قند یا یک شاخه گل به خانواده عروس می داده است.

مراسم شب پنجه

در گذشته ها رسم بود که پنج روز به عید نوروز مانده، خانواده داماد برای عروس پنج تکه از ظروف از قبیل سوچه، کاسه نائینی، کوزه سفالی، لیوان و قوری ببرد و تقدیم عروس کند.

دعوتی عروس

در طول یک سال مدت نامزدی در تمام اعیاد چه ملی و چه مذهبی نظیر عید غدیر خم، عید فطر، نوروز و …، هدیه هایی از طرف خانواده داماد از قبیل لباس، انگشتر ( بنا به وضعیت زندگی خانواده ها)، قند و … به عروس یا داماد خود می دادند و آنها را اگر عید فطر باشد به مسجد برده و اگر سیزده به در باشد به صحرا می‌ بردند.

مهر بریدن (صداق برون)

پس از فرستادن شخصی به خانواده عروس و اجازه گرفتن و جواب مثبت گرفتن برای عروسی، یک شب را برای انجام این مراسم معین می کردند. خانواده داماد همراه خویشاوندان خود به خانه عروس می رفتند و اول مراسم تعیین مهریه یا "صداق بریدن" را انجام می دادند.

مهر بریدن یا صداق برون، معلوم کردن صداقیه است. از طرف خانواده داماد مثلاً یک قفیز ملک، 10 مثقال طلا، پنج مثقال نقره، رختخواب، فرش، آیینه شمعدان، لباس عروس، چادر، کفش و قرآن به عنوان مهریه عروس بود.

حمام عروسی

در روز عقد و عروسی که اغلب با هم برگزار می شد، عروس با زنان خانواده و خویشان خود و زنان خانواده شوهر در منزل پدر عروس جمع می شدند، نخ انداز محل را خبر می کردند و او زنان را آرایش می کرد و بقیه زنان هم به صرف چای و شیرینی مشغول می شدند تا نوبت آنها فرا رسد پس از اتمام کار همگی نهار می خوردند به دلیل عدم وجود حمام در خانه ها، مهمانان حاضر همه با هم به اتفاق عروس به حمام عمومی می رفتند.

در این مراسم زنان و عروس دست و پا و سر را حنا می بستند و استحمام می کردند و بعد از بیرون آمدن از حمام به منزل پدر عروس می رفتند.

 داماد هم همچنین به حمام رفته و چند نفر از اقوام نزدیک وی او را همراهی می‌کردند. پس از اتمام حمام، داماد را با شوا شوا کردن و حله عده ‌ای از زنان، تا خانه پدرش همراهی می کردند.

در صدر اسلام، عربها که زن می ‌گرفتند، پس از مدتی آنها را رها می کردند. برای اینکه دیگر آنها نتوانند همسر خود را رها کنند، جمعی از مردان هنگام ازدواج می‌ گفتند شاهدیم شاهدیم و جمعی از زنان هم در جواب می‌گفتند حلال است حلال است که رسم قدیمی شوا شوا و حله زنان ابرکوه از اینجا سرچشمه می گیرد.

سفره عقد

وقتی که زنان از حمام بیرون می آمدند، راهی منزل پدر عروس شده و در یکی از اتاقهای خانه سفره یا پارچه ای را روی زمین پهن می کردند، آیینه را در بالای سفره می گذاشتند طوری که عروس که روبروی آن می نشیند در آن پیدا باشد و عروس نیز باید حتما طوری می نشست که رو به قبله باشد. کنار آیینه دو شمع روشن می کردند و جلوی آن قرآن، جانماز و مهر نماز، سبزی، دو کله قند، حنا، آش کشک، روغن حیوانی، عسل و دارچین و هل و چراغ روشنی می گذاشتند که هر یک از اینها برای خود فلسفه ای داشت و از برخی از آنها برای پذیرایی از عروس و داماد استفاده می شد.

مراسم عقد کنان

بعد از اینکه خانواده عروس صداقیه ای را که در شب صداق ‌برون تعیین شده را قبول می کردند، روحانی در خانه عروس حاضر می شد و مهریه را برای عروس و زنان قرائت می کرد که در همین حین در دستان عروس حنا و بین انگشتان وی میله ‌های دارچین و در دامن وی تخم مرغ و در دهان عروس  نبات می ‌گذاشتند و بالای سر او قند می ‌سابیدند. عروس پس از قبول و بله گفتن دفتر را امضا می کرد و بعد داماد و پدر داماد و چند شاهد دفتر را امضا می کردند و مراسم عقد کنانی به پایان می رسید.

شب عروسی و خانه بری

مراسم عروسی زنان، در خانه پدر زن و مراسم مردان در خانه پدر داماد برگزار می شد. برای دعوت کردن یکی از بزرگان خانواده روز قبل یا صبح همان روز به در خانه آشنایان و همسایگان می رفت و آنها را دعوت می کرد و بیشتر مراسم عروسی در شب انجام می شد. خانواده داماد با توجه به تعداد شرکت کنندگان مقداری نان، شیرینی، آش کشک، آش انار و… به خانه عروس برده می شد.

در خانه پدر زن فقط زنان و عروس حضور داشتند. عروس را روی سجاده روبروی آینه می نشاندند و حنا بر دست او می گذاشتند و روی عروس توری می گرفتند که اغلب خواهران داماد این کار را می کردند. اگر خواهر شوهری نبود باید زنی که حتماً یک بار ازدواج کرده این کار را انجام دهد و دو کله قند کوچک را بر سر عروس می سابیدند و شعرهایی می خواند

این اشعار برای این است که عروس و خانواده داماد با هم کاملاً آشنا شوند و بین آنها الفت و دوستی پیدا شود. هنگامی که می خواستند عروس را به خانه بخت (داماد) ببرند یک نفر در جلو آیینه شمعدانی در دست داشت که عروس در آن پیدا بود و تا در خانه داماد همراهی می کردند و هنگامی که عروس به در خانه می رسید داماد جلو می آمد و به او سلام می کرد و او را به خانه با خواندن شعرهایی تعارف می کرد.

عروس هم تخم مرغی در دست داشت تا هنگامیکه به آستانه در می ‌رسید و وقتی به خانه شوهرش می رسید، آن را محکم بر زمین می کوبید و وارد خانه می ‌‌شد. این کار برای رفع چشم زخم انجام می شده است.

صبح روز بعد از مراسم عروسی، خانواده های عروس و داماد دور هم جمع می شده و خوراکی به نام "آروغن" درست می کردند و صبحانه می خوردند.

مراسم پا تختی

 سه روز از مراسم عروسی گذشته، عروس را دوباره آرایش می‌ کردند و بر روی تشکی می‌ نشاندند تا اینکه اقوامشان به دیدن عروس بیایند در حالی که هر کدام هدیه ‌هایی در دست داشتند و توسط خانواده عروس و داماد پذیرایی می ‌شدند.

جهیزیه عروس

جهیزیه عروس هم در آن زمان بسیار ساده و مختصر بوده و معمولا آنچه برای رفع نیاز روزمره لازم بوده توسط پدر عروس تهیه می شده و به خانه داماد فرستاده می شد.

سماور زغالی، استکان، قندشکن، طاس حمام، قوری، کاسه سفال، کاسه چینی، پیه دان، حنا دان، فانوس، انبر، هاون سنگی، منقل آهنی، روفرشی، پلاس کوچک، سیخچه، مقاش، جانماز، چادر نماز، رختخواب، سورمه دان، دیگ روی، دیگ مسی، آفتابه مسی، بقچه سوزنی، دیگ سنگی و .... از جمله وسایلی بود که در واقع جهاز عروس را تشکیل می داد.

گرچه بسیاری از این رسوم ممکن است اکنون نیز اجرا شود اما به هر حال بسیاری از رسوم جدید نیز که بیشتر به نظر می رسد تشریفات زائد باشد، جایگزین مراسم های سنتی شده است.